Een commissie onder leiding van voormalig GroenLinks-leider Femke Halsema deed onderzoek naar de bestuursschandalen in de semipublieke sector. De conclusie: er is een cultuuromslag nodig, waarbij bestuursleden uit de sector elkaar en belanghebbenden in een ‘lastig gesprek’ op elkaars gedrag wijzen.

Halsema presenteerde het advies woensdag aan minister Henk Kamp van Economische Zaken, die opdracht gaf voor het onderzoek. Dat gebeurde na incidenten met bestuurders bij onder meer woningcorporaties, onderwijsinstellingen en ziekenhuizen, zoals corporatie Vestia en hogeschool InHolland.

Volgens de commissie hebben bij deze incidenten tunnelvisie, ijdelheid, vriendjespolitiek en groepsdenken van bestuurders geleid tot slecht bestuur. Intern werd dat onvoldoende gecorrigeerd door de raad van toezicht van het semioverheidsbedrijf en extern deden inspecties te weinig.

Open cultuur

De commissie vindt het wezenlijk dat er een open cultuur komt, waar bestuurders met elkaar en belanghebbenden een ‘lastig gesprek’ aangaan over gedrag. Daarbij moet vooropstaan dat de semipublieke sector er is voor de burger.

De commissie schrijft verder dat er weeffouten zijn in de structuur van deze sector, die incidenten in de hand werken. Publieke belangenbehartiging is ondergesneeuwd geraakt door schaalvergroting en deregulering. Verder wordt bij controle en door de politiek te veel gelet op de financiële prestaties en te weinig op de kwaliteit. Ook de verdeling van verantwoordelijkheden tussen besturen van instellingen, toezichthouders en politiek is volgens de commissie onvoldoende duidelijk.

Aansprakelijkheid bestuurders

Het rapport beveelt onder meer aan medezeggenschap van burgers en werknemers uit te breiden en de Nationale ombudsman een rol te laten spelen in de semipublieke sector. Ook wordt geopperd om te kijken naar een civielrechtelijke aansprakelijkheid voor bestuurders, iets waar de overheid al op studeert.

Minister Kamp sprak in een reactie van "zeer waardevolle aanbevelingen die ik met genoegen in het kabinet zal bespreken". Kamp kondigde aan niet alle aanbevelingen te zullen overnemen, maar wilde niet zeggen welke wel en niet.

'Vrij overbodig rapport'

De Algemene Onderwijsbond (AOb) vindt het rapport van de commissie-Halsema "vrij overbodig". "Er staat niets nieuws in en het lijkt geen concrete voorbeelden te bevatten. De commissie-Halsema lijkt erop te mikken alles bij het oude te laten", laat een woordvoerder weten. De AOb ziet weinig heil in zo'n 'lastig gesprek', tevens de titel van het rapport. "Als je niet gehinderd wordt door macht, dan heeft zo'n gesprek weinig zin."

Helen van den Berg, voorzitter van vakbond CNV Onderwijs, vindt dat verandering alleen bij bestuurders zelf mogelijk is. "Het gaat om hun mentaliteit. Je kunt wel allerlei regels vastleggen, maar die kunnen omzeild worden. Het gaat om het geweten van een bestuurder: 'kan ik mezelf in de spiegel aankijken?'. Dat zit echt bij de bestuurders zelf."

Betere selectie bestuurders

Voorzitter Corrie van Brenk van Abvakabo FNV reageerde juist positief. "In deze tijden, waarin falende bestuurders ruim baan hebben, is het juist goed dat een rapport dit soort signalen afgeeft en de aanpak vergemakkelijkt." Van Brenk besteedde "heel veel tijd en geld" aan thuiszorgconcern Meavita, dat in 2009 na wanbeleid failliet ging. "Ik ben blij als dat makkelijker wordt."

De vakbondsvoorzitter is ook te spreken over een betere selectie van bestuurders. "Je moet in een raad van bestuur komen omdat je hart voor de zorg hebt, niet omdat je een abonnement hebt op de Country Club of veel geld wilt verdienen."

Wilna Wind, directeur van patiëntenfederatie NPCF, gelooft wel in een lastig gesprek, mits tijdig gevoerd. "Als iemand bij een woningcorporatie ineens in een Maserati rijdt, is er natuurlijk iets mis." Maar: "Tegen bestuurders die zo'n gedragscode eigenlijk écht nodig hebben, is natuurlijk geen kruid gewassen."

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl